Διάφορα Ιστορικά Στοιχεία

ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ (1899-1913)

Η αυτονομία της Κρήτης, με Ύπατο Αρμοστή των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία και Ιταλία) τον Πρίγκιπα της Ελλάδος Γεώργιο, ήτανε η νέα ευχάριστη εξέλιξη για το Νησί. Η Κρήτη μετά από επτά συνεχόμενους αιώνες Ενετοτουρκικής σκλαβιάς -για την ακρίβεια 694 χρόνια- ξαναβρίσκει το δρόμο του Ελληνισμού.

Στις αρχές του έτους 1899 ο Ρώσος Στρατιωτικός Διοικητής Ρεθύμνου Θεόδωρος Δε Χιόστακ επισκέφτηκε το Άγιο Πνεύμα. Τόσο μάλιστα ενθουσιάστηκε από την εμφάνιση, την ευταξία, το σύστημα και την πειθαρχία που επικρατούσε στο Σχολείο, ώστε το επιχορήγησε με το ποσό των 540 γροσίων το μήνα.

Μεγάλη τιμή υπήρξε επίσης για το Άγιο Πνεύμα η επίσκεψη του Ύπατου Αρμοστή της Κρητικής Πολιτείας Πρίγκιπα Γεώργιο την 9η Μαίου 1899. Ο Πρίγκιπας μάλιστα εξέφρασε την ευαρέσκεια του στον Επίσκοπο Ευμένιο, τους Καθηγητές της Σχολής και στον Ηγούμενο Νείλο της Μονής Πρέβελη.

Ωστόσο η Παιδεία, που μέχρι τότε ήτανε αποκλειστικό μέλημα της Εκκλησίας, αποτελούσε πια ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα ζητήματα της νεοσύστατης Κρητικής Πολιτείας, ως ευνομούμενου πλέον Κράτους. Η Σχολή του Αγίου Πνεύματος θεωρήθηκε ιδιωτικό Σχολείο, σύμφωνα με τον κανονισμό της και η λειτουργία της σταμάτησε τον Ιούνιο του 1899. Υπήρξε δηλαδή «θύμα» της πιο ευχάριστης εξέλιξης για το Κρητικό ζήτημα, δηλαδή της αυτονομίας, η οποία έφερε στη συνέχεια την Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα. Το σχετικό έγγραφο υπογράφει ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως ο Σύμβουλος επί της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Θρησκευμάτων.

Τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας λειτούργησε στο Άγιο Πνεύμα το λεγόμενος «Ελληνικόν Σχολείον εν Αγίω Πνεύματι». Δίδαξαν μάλιστα αξιόλογοι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής εκείνης και φοίτησαν σ’αυτό πολλές εκατοντάδες Κρητικόπουλα απ’ όλα τα χωριά της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου.

Από το «Ελληνικόν Σχολείον εν Αγίω Πνεύματι» βρέθηκε ο Γενικός Έλεγχος των σχολικών ετών 1903, -4, -5, -6, -7, -8, -9 στον οποίο είναι γραμμένα τα ονόματα 663 μαθητών της περιόδου εκείνης, η σφραγίδα και οι υπογραφές των Σχολαρχών Κλεάνθη Στρατιώτη, Χρήστου Μακρή, Ευστρατίου Φωτάκη, Γεωργίου Αυγουστάκη και Εμμανουήλ Ψυλλάκη.

Στην παρούσα συνοπτική εργασία, λόγω έλλειψης χώρου, δεν μπορούν ν’ αναφερθούν τα ονόματα των 663 φοιτησάντων κατά την περίοδο εκείνη. Αυτό θα γίνει σε μια άλλη έκδοση. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε μόνο τα ονόματα αυτών που φοίτησαν τα σχολικά έτη 1906-07,1907-08 και 1908-09.

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΕΥΜΕΝΙΟΣ ΕΗΡΟΥΔΑΚΗΣ (1886-1900)

Ο Επίσκοπος Ευμένιος Ξηρουδάκης γεννήθηκε στην Κων/λη, το 1850, από γονείς εξ Ανωπόλεως Σφακίων. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή Χάλκης, όπου δίδαξε αργότερα ως καθηγητής της Φιλοσοφίας και διετέλεση διευθυντής αυτής για κάποιο διάστημα. Την 28η Δεκεμβρίου 1886 χειροτονήθηκε στο Ηράκλειο ως Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων και το 1897 εξελέγη από την I. Σύνοδο του Πατριαρχείου Κων/ λεως ως Μητροπολίτης Κρήτης. Υπήρξε εμπνευσμένος Ιεράρχης και άνθρωπος μεγάλης θελήσεως και επιβολής. Επιτέλεσε τεράστιο έργο στην Επισκοπή Λάμπης και Σφακίων, πάρα την ολιγόχρονη θητεία του. Ο δάσκαλος Γιάννης Βας. Αλεξανδράκηςαναφέρει για τον Επίσκοπο Ευμένιο:

«.. Ο Επίσκοπος Ευμένιος Ξηρουδάκης, ο οποίος αναφαίνεται εις την δράσιν κυρίως από του έτους 1887 και διήρκεσε μέχρι τέλους του έτους 1899, ως Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων. Ούτος κατήγετο από το χωρίον Ανώπολις Σφακίων, το οποίο είναι το μεγαλύτερο της Επαρχίας εκείνης και το πλέον ανώτερον εις κοινωνικήν τάξιν.

Κατήγετο από οικογένειαν αρχοντικήν εκ της οποίας είχεν κληρονομίαν εις χρήματα και εδαπάνησεν εξ αυτών δια την οικοδόμησιν της ενΑγίω Πνεύματι Επισκοπής, τα δε λοιπά εις την Σχολήν.

Ήτο αναστήματος μετρίου προς το υψηλόν, είχε βλέμμα, εμφάνισιν και λέγειν επιβάλλοντα σεβασμόν, πίστιν και υπακοήν. Ουδεμία λέξις απρεπής ποτέ εξήρχετο του στόματος του. Εξήσκει γοητείαν εις τον λαόν. Ήτο όντως απόστολος του Χριστού.

Όσα καλά και αν είπη κανείς περί του αειμνήστου Επισκόπου Ευμενίου θα είναι πάντοτελίγα. Είχε μόρφωσιν θεολογικήν αρίστην, είχε μόρφωσιν εγκυκλοπαιδικήν μεγάλην, την ανωτέραν της εποχής του, ήτο φιλόμουσος εις τον ανώτατον βαθμόν, ήτο σεβασμιώτατος, ιεροπρεπής, ήτο δραστήριος, εις Ο Επίσκοπος Ευμένιος Ξηρουδάκης βαθμόν απίστευτον, ήτο ψυχικώς γενναίος, τολμηρός, άφοβος, ήτο Έλλην θαυμαστής της αρχαιότητος, και ένας μυστικός Ρήγας Φεραίος. Ήτο επαναστατικού πνεύματος, τουρκομάχος, ήτο ενάρετος, πρότυπον μόνον καλού παραδείγματος. Ήτο ως χριστιανός «ο ποιμήν ο καλός», όπως τον θέλει ο Χριστός. Ήτο αλτρουϊστής υπέρ του ποιμνίου του, ήτο ο Επίσκοπος Μυριήλ του Βίκτωρος Ουγκώ…

Όλοι οι ανωτέρω τίτλοι μου είναι αναμφισβήτως γνωστοί εξ ιδίας αντιλήψεως, δια τον Επίσκοπον εκείνον, και δια την μόρφωσιν του επίσης, διότι εχρημάτισε καθηγητής μου επί τέσσερα έτη..»

Ο Νεότερος Κώδικας

Ο όρος «νεότερος κώδικας» έχει να κάνει με την ιστορική διαδρομή της μονής Αγίου Πνεύματος και τη βίαιη διακοπή της μακραίωνης ιστορίας της στις 15 Ιουνίου 1821, με τη σφαγή των μοναχών και την πυρπόληση της. Από το σημείο μηδέν στο οποίο βρέθηκε ο σεπτός αυτός χώρος, άρχισε να ανασυστήνεται το 1836 με την ίδρυση της περιώνυμης Σχολής και έκτοτε καθιερώθηκε στη συνείδηση του Λαού ως χώρος παιδείας και μάθησης. Το Άγιο Πνεύμα δεν λειτούργησε έκτοτε ως αυτοτελής μονή, αλλά προσαρτήθηκε στο πλησιέστερο και ισχυρότερο τότε μοναστήρι του Πρέβελη.

Η επαναλειτουργία του χώρου και οι ποικίλες δραστηριότητες οι οποίες αναπτύχθηκαν, είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία του λεγόμενου «νεότερου κώδικα», ο οποίος άρχισε να συντάσσεται στις 11 Ιουνίου 1847 και στον οποίο καταχωρήθηκαν οικονομικά στοιχεία μέχρι τους πρώτους μήνες του 1866. Σώθηκε και φυλάσσεται μέχρι σήμερα στο μουσείο κειμηλίων της Μονής Πρέβελη χάριν της ευαισθησίας και της διαίσθησης του Γεωργίου Μαυρομιχελάκη από τον Κισσό. Ο μακαριστός Νείλος Θεοδωράκης (1888 -1982), ιερομόναχος και μετέπειτα ηγούμενος της μονής Πρέβελη σε συνάντηση που είχα μαζί του στις αρχές Δεκεμβρίου 1979 στο Ρέθυμνο, όπου διέμενε τότε, μου αφηγήθηκε το παρακάτω περιστατικό:

«Στα χρόνια πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή επισκεπτόμουν τακτικά τη γεννέτειρά μου, το χωριό Δουμαργιό (Κεντροχώρι). Επιστρέφοντας για τον Πρέβελη περνούσα πάντοτε από το Άγιο Πνεύμα για προσκύνηση. Αγαπούσα πολύ το χώρο, γιατί είχα φοιτήσει εκεί στο Ελληνικό Σχολείο. Διερχόμενος στη συνέχεια από τον Κισσό κι ενώ βρισκόμουν στο δυτικότερο σημείο του χωριού, με αντελήφθηκε ο Μιχελογιώργης, γνωστός σε μένα κάτοικος του χωριού, και μου φώναξε: Νείλο, περίμενε με να σου δώσω κάτι… Σε λίγο κατέβηκε στο δρόμο και κρατούσε ένα μεγάλο βιβλίο. Μου το έδωσε και μου είπε. Νείλο, τούτονέ το βιβλίο το φέρανε τα κοπέλια μου στο σπίτι από τοΆγιο Πνεύμα. Εγώ δεν κατέχω γράμματα, αλλά κάτι σημαντικό θα γράφει. Πάρε το στου Πρέβελη να το φυλλάξετε. Τότε μου έδωσε το νεότερο κώδικα, τον οποίο μετέφερα στον Πρέβελη κι έτσι το κειμήλιο αυτό σώθηκε.»

Ο αναφερόμενος Κώδικας είναι στο σύνολο του λιτός και απέρριτος, χωρίς εσωτερικό ή εξωτερικό διάκοσμο, έχει διαστάσεις 31,5 Χ 22,3 εκ. Δεν έχει εξώφυλλο, προφανώς έχει καταστραφεί, ενώ στο σωζόμενο εσώφυλλο αναγράφεται με καλλιγραφικά γράμματα.

«Κώδηξ του Ιερού Μοναστηρίου Αγίου Πνεύματος εν έτει Σωτηρίω αώμζ(1847)εν μηνί Ιουνίω Ιά «(11)

Το περιεχόμενο του Κώδικα δύναται να χωριστεί στις παρακάτω τέσσερις ενότητες:

1. Περιγραφή της θέσης και του μοναστηριακού συγκροτήματος.

«Περίτου ιερού Μοναστηρίου και των εν αυτώ ευρισκομένων οικημάτων. Το ιερόν τούτο Μοναστήριον κείται μεταξύ των χωρίων Κισσού και Δουμαεργιού έρημον όν, υπάρχει και η εν αυτώ ιερά εκκλησία έρημος, τιμώμενη επ’ονόματι της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Νικολάου. Απέναντι του Νάρθηκος είναι βρύσις, ήτις ρέει ακαταπαύστως ύδωρ γλυκύτατον. Πλησίον της βρύσεως είναι ονδάς και κατόγεον. Κάτωθεν εν κελλίον. Πλησίον αυτού έτερον όπου διαμένουν οι Μαθηταίτου Σχολείου. Ένδον του Μοναστηρίου ευρίσκεται και ένας σταύλος των ζώων, ομού με το οσπήτιον της αποθήκης των αχύρων. Εν ελαιοτρυβείον με την αποθήκην της πηρήνας. Έτερον οσπήτιον της αποθήκης των ελαιών. Όπισθεν του Ιερού Βήματος κείται Σχολείον κατά την αλληλοδιδακτικήν μέθοδον και εν αυτώ σπουδάζουν οι παίδες των πλησίωνχωρίων.»

2. Κινητά περιουσιακά στοιχεία της μονής.

Στην ενότητα αυτή καταγράφονται ιερά σκεύη και βιβλία, ιερατικές στολές, ένας σταυρός μαλαματένιος με μερτζάνια και γίνεται ειδική αναφορά για ένα τάσι αργυρούν εις δράμια ως έγγιστα 152 γεγραμμένον εντός με το όνομα του (ιερομόναχου της μονής) Χατζή Νεοφύτου, κατασφετερισθέν δ’ υπό του προηγουμένου Νείλου. Μάλλον πρόκειται για τον Ηγούμενο Νείλο Μοσχοβίτη (1823-1862).

Καταγράφονται επίσης τα ζώα της μονής, καθώς και το καζάνι ρακής, 1 βουτζή βαρέλιον, 12 πιθάρια, 5 κουρούπια και λοιπά σκεύη οικοσυσκευής. Απ’ αυτά δε σώθηκε τίποτα.

3. Καταγραφή της ακίνητης περιουσίας Movήc

Τα κτήματα τα οποία αναγράφονται βρισκόταν στις κτηματικές περιφέρειες του Κισσού και του Δουμαεργιού. Αναγράφεται η έκταση σε μουζούρια και τα δέντρα που έχει έκαστο κτήμα. Αναγράφονται όμως και τα τοπωνύμια, καθώς και με ποιους συνόρευαν τότε. Για τους κατοίκους των δύο προαναφερόμενων χωριών ίσως έχει ενδιαφέρον η λεπτομερής αναφορά. Εδώ θα αναφέρω μόνο το σύνολο, όπως ακριβώς αναφέρεται στον Κώδικα:

«Σύνοψις των όλων ελαιοδένδρων, χωραφιών, αμπελιών και λοιπών διαφόρων δένδρων του Ιερού Μοναστηρίου.

Ελαιόδενδρα άπαντα 328

Χωράφια Μουζουριών 49,2

5 Αμπέλια εις διάφορα μέρη εργατών 76

Μουρνιές ρίζες 28

Απιδιές ρίζες 5

Συκιές ρίζες 4

Καρυδιές Ρίζες 3

Δρυάδες ρίζες 30

Πεύκοι ρίζες 2

1 Νερόμυλος

2 Περιβόλια

3 Αγριάδα εις (θέσιν)Άγιον Γεώργιον

4 Εκκλησίαι. Άγιος Γεώργιος και Άγιος Αντώνιος.

6.Τα ερείπια του βρίσκονται στη θέση Καλλαμιάρης του δ.δ.Κεντροχωρίου.

4. Το Άγιο Πνεύμα ως επιτελικό κέντρο εκπαίδευσης Αγίου Βασιλείου.

Τα στοιχεία τα οποία είναι καταχωρημένα στην ενότητα αυτή αποτελούν σημαντικότατες πληροφορίες για θέματα εκπαίδευσης, σε μια εποχή κατά την οποία η Κρήτη βρισκόταν στο απόγειο των προσπαθειών της για την αποτείναξη του τούρκικου ζυγού. Δικαιώματα εκπαίδευσης μπορεί να είχαν οι υπόδουλοι με τα προνόμοια που έδιναν κατά διαστήματα οι δυνάστες, τουλάχιστον από τα χρόνια της Αιγυπτιακής κατοχής, δηλαδή το 1830 και μετά. Είναι όμως εξίσου γνωστό, ότι δεν έδιναν ούτε μία δεκάρα για την εκπαίδευση των Ραγιάδων. Η εκπαίδευση ήταν υπόθεση κυρίως της εκκλησίας, που επωμιζόταν το οικονομικό κόστος και είχε την ευθύνη της οργάνωσης και δευτερεύοντος της τοπικής κοινωνίας, η οποία βοηθούσε όπως μπορούσε. Ωστόσο ο ταπεινός κώδικας του Αγίου Πνεύματος αποτελεί τη μοναδική πηγή έγκυρης και λεπτομερούς πληροφόρησης σε θέματα εκπαίδευσης για το σύνολο της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου από το φθινόπωρο του 1863 ως την άνοιξη του 1866. Οι πληροφορίες αυτές δείχνουν όμως και μια άλλη πτυχή του εθνο-απελευθερωτικού αγώνα της Κρήτης. Καταγράφουν την καθημερινή πάλη, και δείχνουν τους αγώνες και την αγωνία όσων είχαν την ευθύνη της περιοχής Αγίου Βασιλείου σε καιρούς χαλεπούς και χρόνους δίσεκτους, οι οποίοι με υψηλό αίσθημα ευθύνης ενεργούσαν προς το συμφέρον και μόνον του Έθνους, προσφέροντας στους υπόδουλους προγόνους μας παιδεία και μάθηση, δηλαδή εθνική αφύπνιση. Φαίνεται επίσης καθαρά η οργανωμένη προσπάθεια, η οποία με μικρά αλλά σταθερά βήματα προωθούσε την κάλυψη των αναγκών της Επαρχίας σε θέματα εκπαίδευσης. Έτσι από την ίδρυση της Σχολής Αγίου Πνεύματος το 1836 και μάλιστα «της πρώτης και μόνης Σχολής»για ολόκληρη την Επαρχία, συναντούμε το 1863-66 επιπλέον άλλα τρία σχολεία, στα οποία αναφαίνεται και το στοιχείο του γεωγραφικού επιμερισμού.

Στο προαναφερόμενο διάστημα, πριν δηλαδή από τη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866 – 69, εκτός από τη Σχολή Αγίου Πνεύματος, ο χώρος της μονής λειτουργούσε και ως επιτελικό κέντρο εκπαίδευσης Αγίου Βασιλείου. Είχε συσταθεί κοινό ταμείο, «Η Εφορία των εν Λάμπη Κοινών Καταστημάτων» σώζεται σε έγγραφα της Μονής Πρέβελη σφραγίδα με την ένδειξη αυτή και τα ονόματα της Επιτροπής. Στο Άγιο Πνεύμα υπήρχε ειδικός διαχειριστής, ονόματι Χαράλαμπος Αστρίτης, ο οποίος υπέγραφε και τις καταστάσεις εσόδων εξόδων. Στις καταστάσεις αυτές αναγράφονται οι εκπαιδευτικοί που δίδασκαν, το ποσό της αντιμισθίας τους, τα χωριά που λειτουργούσε σχολείο και τα έξοδα λειτουργίας ενός εκάστου. Η εικόνα που αποτυπώθηκε στον κώδικα από τη διαχείριση του προαναφερόμενου διαστήματος είναι κατά πάντα αξιοπρόσεκτη. Στο ταμείο συγκεντρώθηκε από διάφορες πηγές το σημαντικότατο για την εποχή εκείνη ποσό των ( 21.073 ) γροσίων. Αξίζει όμως να δούμε τις πηγές από τις οποίες προήλθαν τα χρήματα αυτά:

α. Κατάσταση εσόδων

Από ενοικίαση κτημάτων της Μονής Αγίου Πνεύματος σύνολο γροσίων γρόσια 9.925

Από πώληση βιβλίων στο Άγιο Πνεύμα «» 94

Από δίσκο στο Άγιο Πνεύμα «» 54

Συνδρομή από την Ι.Μ. Πρέβελη «» 3.000

Συνδρομή από την Ι.Μ. Ασωμάτων «» 2.000

Δάνειο εκ του Ρεθύμνης «» 6.000

Σύνολο εσόδων γροσίων 21.073

β. Κατάσταση εξόδων:

Πληρωμή μισθών Εμμανουήλ Γαβριγέλη (Σχολείου Αγ. Πνεύματος) γρόσια 4.396,20

Διάφορα έξοδα σχολείων, αναλώσιμα κλπ έξοδα «» 2.443,30

Εις δάνειον εκ του Ρεθύμνης «» 3.733,00

Πηρωμή μισθών Ανδρέα Μ,Σαουνάτσου (Σχολείου Σελλίων) «» 3.470,20

Πληρωμή μισθών Μ. Μαρκουλάκη (Σχολείου Σελλίων) «» 1.563,00

Έξοδα Σχολείου Σελλίων «» 513,00

Πληρωμή μισθών Ιωάννου Μ. Ψαρού (Σχολείου Λευκογείων) «» 1.000,00

Έξοδα Σχολείου Λευκογείων «» 288,30

Πληρωμή μισθών Α. Ιωάν. Γυπαράκη (Σχολείου Μελάμπων) «» 1.600,00

πόλοιπο για το χρέος «» 1.983,00

Σύνολο εξόδων γρόσια 20.991,00

Στο τέλος αναγράφεται:

«Συμποσούνται τα παραπάνω έξοδα εις είκοσι χιλιάδαις και εννεακόσια ενενήντα εν, επιφυλαττόμενοι κάθε λάθους Χαράλαμπος Αστρίτης.«

Οι καταστάσεις εσόδων – εξόδων του Κώδικα σταματούν, όπως ανάφερα πιο πάνω, στις αρχές του 1866, άρα και οι πληροφορίες μας για την εκπαίδευση στον Άη Βασίλη. Προφανώς τα πράγματα αγρίευαν κάθε μέρα και περισσότερο. Οι συγκεντρώσεις προκρίτων και καπεταναίων ξεκίνησαν από την άνοιξη του 1866 και την 21 η Αυγούστου στη συνέλευση του Ασκύφου κηρύχθηκε επίσημα η κατάργηση της τουρκικής κυριαρχίας και η ένωση της Κρήτης μετά της Ελλάδος. Η τρίχρονη Κρητική Επανάσταση 1866-69 αναθέρμανε τις ψυχές των Κρητικών για ελευθερία και ένωση με τη μητέρα Ελλάδα κι έφερε τα θέματα εκπαίδευσης σε δεύτερη μοίρα, μια και κατά τις επαναστατικές περιόδους σχολεία δεν λειτουργούσαν. Η δραστηριότητα σε θέματα εκπαίδευσης θα ξεκινήσει πάλι το 1870, δηλαδή μετά το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων.

ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΩΣ ΕΔΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΛΑΜΠΗΣ ΚΑΙ ΣΦΑΚΙΩΝ

O Επίσκοπος Ευμένιος Ξηρουδάκης ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα, στις αρχές του έτους 1887. Η έδρα στο χωριό Λαμπινή δεν ήταν ασφαλής, λόγω του τούρκικου φρουρίου της Κοξαρές και δεν άφηνε περιθώρια δράσης στο νέο Επίσκοπο. Για τους λόγους αυτούς μετέφερε την έδρα της Επισκοπής στο Άγιο Πνεύμα, δηλαδή σε μέρος ασφαλέστερο.

Το περικαλές Επισκοπείο του Ευμένιου στο Άγιο Πνεύμα άρχισε να κτίζεται το 1894. Δαπάνησε μάλιστα ο ίδιος το ποσό των 25.854,35 γροσίων μέχρι την αποπεράτωση του.

«ΕΝ ΤΗ ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΛΑΜΠΗΣ ΚΑΙ ΣΦΑΚΙΩΝ ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΚΑΙ ΠΑΥΡΟΠΗΠΑΚΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΠΡΕΒΕΛΗ»

Δύο υπήρξαν οι βασικές αδυναμίες στη λειτουργία της «Ιερατικής Σχολής». Η πρώτη αφορούσε την κτιριακή υποδομή και η δεύτερη την αδυναμία χορήγησης κοινού συσσιτίου προς τους τροφίμους της Σχολής, μ’ αποτέλεσμα να καταπονούνται για την προμήθεια και την παρασκευή του καθημερινού τους σιτηρεσίου.

Ωστόσο η επικρατούσα ανασφάλεια και το πολιτικό χάος, από το 1889 μέχρι το 1893, δεν επέτρεπαν πολλά πράγματα. Κατά το διάστημα αυτό λειτούργησε κάποια διαστήματα η Σχολή με διδάσκοντα τον Επίσκοπο Ευμένιο άνευ, ουδενός άλλου βοηθού και το 1892 με τον Ελληνοδιδάσκαλο Παναγιώτη Φωτάκη, από τις Μέλαμπες.

Η απαιδευσία που μάστιζε τους νέους της εποχής εκείνης δεν άφηνε τον Επίσκοπο Ευμένιο να ησυχάσει. Ίδρυσε με τη σύμφωνη γνώμη της Ι.Μ.Πρέβελη «την Σχολή Πρέβελη», συνέταξε τον κανονισμό της Σχολής, αποτελούμενο από 46 άρθρα και τον υπέβαλε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για έγκριση. Ζήτησε μάλιστα να εξασφαλιστεί η Σχολή δια Σιγιλλιώδους Πατριαρχικού Γράμματος .Το Σιγιλλιώδες Γράμμα με το οποίο η Σχολή έτυχε Συνοδικού και Πατριαρχικού κύρους είναι με αριθμό Πρωτοκόλλου 2.408, κατά μήνα Ιούλιο του έτους 1894. Το υπογράφει ο Πατpιάpχηc Νεόφυτος ο Η’.

Ο Μιχαήλ Πρεβεζάκης γράφει

Ο Μιχαήλ Γ. Πρεβεζάκης (1867-1953) για την I. Μ. Αγίου Πνεύματος

Ο Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Γ. Πρεβελάκης, γόνος της οικογένειας των Πρεβελάκηδων από το χωριό Άρδακτος Αγίου Βασιλείου, θήτευσε ως καθηγητής αρχικά και ως Σχολάρχης μετέπειτα για μια πενταετία στο Σχολαρχείο του Αγίου Πνεύματος. Υπήρξε μάλιστα και ένθερμος υποστηρικτής του, κυρίως όταν επρόκειτο να πουληθεί το κτιριακό συγκρότημα της Μονής υπό του Ταμείου Εφέδρων Ρεθύμνης. Είναι χαρακτηριστική για την περίπτωση η επίμονη αρθρογραφία του στην εφημερίδα «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ» της 9ης Απριλίου 1940 και 19ης Απριλίου 1940, πλην όμως χωρίς αποτέλεσμα. Σε διάφορα κείμενα του αναφέρει:

1. Γενικές πληροφορίες για τη Μονή

«…και η Ιερά Ενοριακή Μονή του Παναγίου Πνεύματος, η παρά τους πρόποδες του όρους Κέντρος κειμένη και ουδαμώς ούσα ελάχιστη εν Μοναίς επί πλούτω και επισημότητι, ήτο κατά το 1831 άμορφος σωρός ερειπίων των κτημάτων αυτής υπότων Εσπέχηδων της κοιλάδος Αγίου Πνεύματος διαρπαγέντων, του Ηγουμένου και των Πατέρων αυτής απαξαπάντων σφαγέντων και αυτής της Μονής, μετά του Ιερού Ναού, του 1821 αρχομένου, παρανάλωμα του πυρός γενομένης.

Ο αοίδιμος Επίσκοπος Νικόδημος επεχείρησεν την εκ της τέφρας ανάστασιν της Μονής και ίδρυσεν εν αυτήν την πρώτην και μόνην εν τη Επαρχία Αγίου Βασιλείου Σχολήν, την Σχολήν Αγίου Πνεύματος την τα μάλιστα ωφέλιμου γενομένην ου μόνον εν τη Επαρχία, αλλά και εις τας του Καινούριου και Πυργιωτίσσης…»

2. Το Αγιον Πνεύμα κέντρον πνευματικόν

«Εν ενί των τελευταίων φύλλων της φίλης «Κρητικής Επιθεωρήσεως» ανέγνωσα με ιδιαιτέρας ευχαριστήσεως, ότι ο Νομάρχης μας κ. Κρεββατάς μετά Μελών του Εφεδρικού Ταμείου Ρεθύμνης και μετά του Θεοφιλέστατου Επισκόπου Λάμπης και Σφακιών κ. Ευμενίου μετέβησαν εις το επί των προπόδων του Κέδρους κείμενο Ναϋδριον του Αγίου Πνεύματος, προς επιθεώρησιν του τε ετοιμόρροπου Ναού και των περί αυτό κατηρειπωμένων οικημάτων, και προς εξέτασιν του δυνατού της ανορθώσεως αυτών και της χρησιμοποιήσεως εις κοινωφελή τινά σκοπόν.

Δεν γνωρίζω τας εντυπώσεις των ευσεβών και φιλοπρόοδων επισκεπτών του ιερού και ιστορικού τούτου χώρου και τας περί της χρησιμοποιήσεως αυτού γνώμας των. Γνωρίζω δ’ όμως ότι ο χώρος ούτος, όστις κατά τα τελευταία έτη της ελευθέρας Κρήτης εγκατελείφθη εις την τύχην του και μετεβλήθη εις άμορφον σωρόν ερειπίων, κατά τους χρόνους της δουλείας ήτο κέντρον πνευματικόν, και φάρος τηλαυγής εν τη Επισκοπή Λάμπης και Σφακίων.

Την ιστορία της Μονής ταύτης από της ιδρύσεως μέχρι των τελευταίων ετών του 18ου αιώνος αγνοούμεν. Γνωρίζομεν δ’ όμως ότι «ουκ ην των ασήμων και πτωχών», και ότι τα τελευταία έτη του προπαρελθόντος αιώνος η Μονή του Αγ. Πνεύματος, ης η περιουσία, αρχόμενη απάτης κορυφήςτου Κέδρους ετελεύτα ειςτα μεσημβρινάπαράλιατης Επαρχίας ήτο όλως ανεξάρτητος, και ότι ο Ηγούμενος αυτής ως και οι Ηγούμενοι των εν τη αυτή Επαρχία Μονών του Πρέβελη, και του Βούλγαρη και της εν Αμαρίω Μονής «Καλοείδενας», αρνούμενοι να υπακούουν εις τον Επίσκοπον Λάμπης και Σφακίων Μεθόδιον, ηνάγκασαν τούτον να ζητήση την επέμβασιν της Μεγάλης Εκκλησίας, ητις προεκάλεσε φιρμάνιον της Υ. Πύλης, δι’ ου αυστηρώς επετάσσοντο οι Ηγούμενοι των ανωτέρω Μονών «να υποταχθώσιν εις τον Επίσκοπον Λάμπης και Σφακίων και να δώσωσιν λόγον της εαυτών διαχειρίσεως».

Αρχομένου δε του 1821, άπασα η περιουσία της Μονής ταύτης είχε διαρπαγή υπό των εσπέχηδων της κοιλάδος του Αγ. Πνεύματος και προσαρτήσθη εις τους εαυτών πύργους, άπαντες δ’ οι Μοναχοί εσφάγησαν και αυτή η Μονή μετά του I. Ναού εγένετο παρανάλωμα του πυρός.

Η Μονή ούτω κατά το 1836 ήτο άμορφος σωρός ερειπίων. Ο τότε δ’ Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων Νικόδημος, ανήρ φιλόμουσος και δραστήριος, επιχείρησε να αναστήση την Μονήν εκ της τέφρας αυτής, και ίδρυσεν εν αυτή Σχολήν, την πρώτη και μόνην Σχολήν εν τη Επαρχία Αγ. Βασιλείου, την έκτοτε επικαλούμενην «Σχολήν Αγίου Πνεύματος». Ο αυτός Επίσκοπος μετά ταύτα ίδρυσεν εν Αμαρίω την Σχολήν Μοναστηρακίου, και δευτέραν εν Αγ. Βασιλείω εν τωχωρίω Σελλιά, εις ην εφοίτων και των Σφακίων οι παίδες.

Μέχρι δε του θανάτου του αοιδίμου εκείνου Ανδρός, του Επισκόπου Νικόδημου το 1845, αλλά και μέχρι του 1858, οι τρεις αύται Σχολαί ήσαν τρεις φάροι καταυγάζοντες τας επαρχίας της Επισκοπής Λάμπης και Σφακίων και τας του Καινούριου και της Πυργιωτίσσης. Αι Σχολαί αύται έχουσαι ανά ένα διδάσκαλον εκάστη, συνετηρούντο αι μεν του Αγ. Πνεύματος και η της «Καλοείδενας» (Μοναστηριακίου) εξ εισοδημάτων των οικείων Μονών, η δε των Σελλιών εκ συνδρομών ετησίως της Μ. Πρέβελη και της Μ. Ασωμάτων και εξ εισφορών, ων γενναιότερα ήτο η του φιλόμουσου Αρχιερέως Νικόδημου.

Μέχρι δε του 1858, ότε εισήχθη η Αλληλοδιδακτική μέθοδος, εδιδάσκοντο εις τα Σχολάς ταύτας το Ψαλτήρι, ο Οκτώηχος κλπ. κατά το σύστημα το αρχόμενον έκτου «Σταυρέ βοήθει μοι…». Έκτοτε ελειτούργησαν και άλλα σχολεία εις διάφορα χωρία (Μέλαμπες, Σπήλι, Αευκόγεια) και μετά το 1869 επολλαπλασιάσθησαν.

Πάντοτε όμως η Σχολή του Αγ. Πνεύματος είχε τα πρωτεία και μετά το 1870 προήχθη εις Ελληνικήν Σχολήν Αγ. Βασιλείου, ως και η του Μοναστηρακίου εις Ελληνικήν Σχολήν Αμαρίου. Εις τα Σχολάς ταύτας, καίπερ ατελέστατα κατηρτισμένας, όμως μέχρι το 1878 εμορφούντο πολίται ζηλωταί των Πατρίων, χρηστοί και ενάρετοι, χρήσιμοι εις τον εαυτόν οίκον και εις την Μητρίδα.

Έκτοτε η αποκτηθείσα ημιελευθερία ηύξησε τον αριθμόν των Σχολείων, και από το 1881 μέχρι το 1889 η Επαρχία Αγ. Βασιλείου απέκτησε περίτα είκοσι δημοτικά Σχολεία και πέντε Ελληνικά, ων τα δύο πλήρη με τρεις τάξεις εκάτερον, εν Αγίω Πνεύματι και εν Μύρθιω, και τα τρία εις Μέλαμπες, Κοξαρέ και Σπήλι με μίαν έκαστον τάξιν.

Αλλά δυστυχώς αι αναπτυχθείσαι και τότε κομματικοί ατασθαλίαι μετέβαλον τα σχολεία εκείνα εις κέντρα εκλογικά και τους διδασκάλους εις εκλογικά όργανα, προτιμώμενων φυσικά και διοριζομένων διδασκάλων των εις τας εκλογάς διακρινομένων και επικρατούντων. Τα προς συντήρησιν δε των σχολείων εκείνων κατεβάλλοντο εξ ημισείας σχεδόν παρά τε της I. Μονής Πρέβελη και της Τμηματικής Εφορείας Σφακίων.

Περίτα τέλη δε Μαίου του 1887, τη προσκλήσει του τότε Επισκόπου Λάμπης και Σφακίων, του αοιδίμου Ευμενίου Ξηρουδάκι, όστις κατά το 1898 δι αρετήν και σοφίαν εις τον Μητροπολιτικόν Θρόνον της Κρήτης υπό της Μ. Εκκλησίας προήχθη, συνήλθον εις Αγ. Πνεύμα οι Δήμαρχοι και οι Έφοροι της επαρχίας Αγ. Βασιλείου και το Μοναστηριακόν Συμβούλιον της I. Μ. Πρέβελη υπό τον φιλοπρόοδον Ηγούμενον αυτού, τον αείμνηστον Νείλον Βολανάκιν, και, εισηγουμένου του Επισκόπου Λάμπης και Σφακίων, απεφασίσθη η εν Αγ. Πνευμάτι ίδρυσις Ανωτέρας Σχολής, δαπάναιςτηςΙ. Μονής Πρέβελη, ήτις Σχολή και ελειτούργησεν επί δύο μόνον έτη, διδαξάντων εν αυτή του επιζώντος απομάχου Καθηγητού κ. Μιχ. Τρουλλινού και των αειμνήστων Αλεξ. Παπαχατζάκι, Κανάκι Τρανταλίδου και Γιωργ. Παπαδάκι.

Περί τους εβδομήκοντα δε μαθητάς εκ των επαρχιών της Επισκοπής και εκ του η πολιτική εν Κρήτη ανωμαλία του 1889 και αι επακολουϋησασαι πονηραι ημεραι της τυραννικής και Χριστιανομάχου διοικήσεως του περιβόητου Μαχμουτ-Πασσά.

Αλλ’ η κατάστασις αυτή της αγραμματωσύνης και απαιδευσίας «ουκ εία καθεύδειν» τον φιλόμουσον και φιλοπάτριδα Επίσκοπον, όστις συνεχίζων τας προ ετών υπέρ της εν Αγίω Πνεύματι ενεργείας του, επί βάσεων νυν ευρύτερων και σταθερωτέρων, ίδρυσε εν Αγ. Πνεύματι «την Σχολήν Πρέβελη» εκ τεσσάρων τάξεων, εισαγομένων εις αυτήν αποφοίτων του δημοτικού Σχολείου μαθητών.

Την ίδρυσιν και λειτουργίαντηςΣχολήςταύτηςκαιτονΚονινισμόν αυτής και ενέκρινε και κατωχύρωσεν η Μ. του Χριστού Εκκλησία δια Πατριαρχικού Συνοδικού Σιγγιλιώδους γράμματος (υπ’ αριθ. 2408 εν έτει 1894, μηνί Ιουλίω) τελευτούτος ούτω: «ος δ’ αν και οποίος των απάντων, γνώμης σκαιότητι και κακοβουλία κεκινημένος, τολμήση διασσίσαι ή ανατρέψει τα εν τω παρόντι Συνοδικώς εκπεφρασμένα και επικεκυρωμένα, ο τοιούτος, ο οποίος και αν η τάξεως και βαθμού, ως πολέμιος των αγαθών έργων και ιδιοτελής και μισόκαλος, ένοχος είη και υπόλογος ενώπιον του αδέκαστου και απροσωπολήπτου βήματος του Θεού και πάσαις ταις Πατρικίαις και Συνοδικαίς αραίς υπεύθυνος».

Η Σχολή αυτή επωνομάσθη μεν Ιερατική εξ υποχωρήσεως εις την Πνευματικήν αυτής Μητέρα, την I. Μονή Πρέβελη, δεν ήτο όμως καθαρά τοιαύτη.

Σκοπός της Σχολής ήτο: «να παιδαγωγήση κατά Χριστόν και μόρφωση εν γένει μεν πολίταςχρηστούς και ενάρετους, ιδία δε Ιερείς και δημοδιδασκάλους. Δια της Σχολής ταύτης, μη προβλεπομένης τότε της μετ’ ολίγα έτη, θεία συνάροει, απελευθερώσεως της Κρήτης από του Τουρκικού ζυγού, επεδιώχθη η βελτίωσις του κατωτέρου Κλήρου και η ανόρθωσις της λαϊκής εκπαιδεύσεως.

Κατά τον Κανονισμόν της Σχολής η Ι.Μ. Πρέβελη ανελάμβανε την πληρωμήν του διδακτικού προσωπικού και την κατασκευήν αιθουσών διδασκαλίας και οικημάτων διδασκάλων και μαθητών. Οι μαθητάς πάντες ήσαν εσωτερικοί, εντός της Σχολής κατά πάντα διαιτώμενοι, ως τροφεία έκαστος καταβάλλοντες, πλην των όλως απόρων, ετησίως 20 οκάδ. ελαίου, 60 οκαδ. μιγάδι και 45 γρόσια.

Εις την συντήρησιν των μαθητών διετίθεντο και τα εισοδήματα των εις το Μονύδριον Αγίου Πνεύματος υπαγομένων κτημάτων, καλλιεργούμενων τινών υπ’ αυτών των μαθητών προς εφαρμογήν των υπό του Επισκόπου διδασκομένων, δωρεάν, εννοείται, γεωργικών μαθημάτων, τα ελλείποντα δε συνεπλήρου ο πραγματικός Πατήρ της Σχολής, ο Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων Ευμένιος. Και δεν επλήρωσεν ο αοίδιμος ανήρ ολίγα προς εξόφλησιν. Επιπλέον δ’ ούτος μετέφερε και την έδραν της Επισκοπής από Λαμπινής, όπου πρότερον είχεν εγκαταστήσει αυτήν, εις Άγιον Πνεύμα, οικοδομήσας εκ θεμελίων, ιδία δαπάνη Επισκοπικόν Μέγαρον, και ούτω η Σχολή εφαίνετο και ήτο ευάρμοστον εξάρτημα της Επισκοπής.

Εις την Σχολήν ταύτην, λειτουργήσασαν επί πέντε όλα έτη, εξεπαιδεύθησαν και απελύθησαν περίτους εκατόν μαθητάς εξ όλων των επαρχιών της Επισκοπής Λάμπης και Σφακίων και της του Μυλοποτάμου έτι, καθ’ ους χρόνους ουδέν σχεδόν άλλο σχολείον εν

Κρήτη ελειτούργει. Ο, μαθηταίδ’ούτοι πάντες σχεδόνεσυνέχ,σαν τας σπουδάς των ε,ς της «Κρητικής Πολιτείας» τας διαφόρους Σχολάς, και τελειοποιηθέντες έτι πολλοί τούτων ε,ς επ,στημας διακρίνονται πάντες δια τας εις την Πολ,τείαν και την Κο,νωνίαν καλός αυτών υπηρεσίας.

Τούτων ουδείς ίσως άνευ της Σχολής εκείνης θα ηδύνατο να συνέχιση από του δη μ Σχολείου, και εν μεγάλη σχετικώς ηλικία, μαθήματα και τύχη ανωτέρας μορφώσεως. Εξ αυτών πολλοί και σήμερον έτι ευδοκιμούν ως δημοδ,δάσκαλοι, ως ιερείς, ως επιστήμονες Και ουτω δύναται να λεχθή ότι η Σχολή ολίγα έτη ζήσασα, εξεπλήρωσε τον σκοπόν και τον προορισμόν της.

Καθ’ όλα δε τα έτη της λειτουργίας της Σχολής, πλην του αο,δίμου Αρχ,ερέως και Πατρός αυτής Ευμενίου, δύο κυρίως ήσαν οι λειτουργοί, ο, το όλον της Σχολής βάρος εν τοιαύτο,ς μάλισταχαλεποίς καιροίς, επωμισμένοι, ο Αρχιμανδρίτης τότε και νυν Επίσκοπος Αρκαδίας Βασίλειος Μαρκάκ,ς, αδελφός της Μονής Πρέβελη, ως Σχολάρχης, και ο τας γραμμάς ταύταςχαράττων, ως καθηγητής.

Ο νέος επί «Κρητικής Πολιτείας» Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας δεν επέτρεπε την περαιτέρω υπό της Μονής Πρέβελη συντήρησιν της Σχολής, ουδέ την λειτουργίαν αυτής υφ’ον τύπον είχεν αυτή ιδρυθή.

Αντ’ αυτής ,δρύθη υπό της Πολιτείας Ελλην,κόν Σχολείον υπό Ελληνοδιδάσκαλους αποφοίτους των Γυμνασίων. Αλλά τα τοιαύτα εν τα,ς Επαρχίαις Ελληνικά Σχολεία, ως ήτο επομενον, εχρεωκόπησαν και η Πολιτεία κατήργησεν αυτά.

Ούτω ελε,τούργει πλέον εν Αγίω Πνεύματα εν δημοτ,κόν Σχολείον, κο,νόν των χωρίων Κισσού και Δουμαεργ,ού. Των χωρίων δε τούτων αποκτησάντων είτα ίδιον εκατέρον σχολείον, το Άγιον Πνεύμα, όπερ μετά των κτημάτων της περιοχής του είχε περιέλθει εις την καταχήν του Εφεδρικού Ταμείου Ρεθύμνης εγκατελείφθη ερειπωθέν μετα του Επισκοπικού Μεγάρου, όπερ μετά την απ’ αυτού απομάκρυνσιν του αο,δίμου Ευμενιου ουδεμιάς ετύγχανεν επιμελείας και στοργής.

Η ευλογία και η ευχή της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, του αοιδίμου Αρχιερεως Ευμενίου και του αειμνήστου Νείλου, του Ηγουμένου της I. Μονής Πρέβελη θα περιβάλλωσ,ν ασφαλώς εκείνους, οι οποίοι φιλοτιμούμενοι θα αποδώσωσι σήμερον ζωην, υπό νέον ρυθμόν και σκοπόν επίσης Κοινοφελή ε,ς την νεκρωθείσαν Σχολήν και Επισκοπήν, και τον ιερόν και ,στορ,κόν τούτον χώρον ν’ αναδείξωσ, και αύθ,ς άξ,ον της ιστορίας και των παραδόσεων του.

Μιχ. Γ. Πρεβελάκις


	ΑΝΩΤΕΡΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ		ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑΕν Χαλέπα τη 9 Νοεμβρίου 1899